Latince söyleyişler vardır. Bazıları çok popüler. Herkes tarafından bilinir. Carpe diem gibi. Bir de insanların kullandığı ama tam anlamını bilmediği söyleyişler var. Örneğin grafik tasarımcıların ne yazacaklarını bilmedikleri durumda kullandıkları Latince kalıplar gibi.
Deus ex machina terimi sanıyorum edebiyat, tiyatro ve mitoloji severlerin aşina olduğu bir terim. Her ne kadar çıkışı ve ilk kullanılışı Yunan Antik trajedyalarında olsa da günümüzde farklı alanlarda, gündelik yaşamda da kullanılıyor.
İtalyan Lisesi’nde Latin Edebiyatı dersi önemli bir derstir. Bu derste Latin edebiyatı ile Yunan edebiyatı sık sık karşılaştırılır. Yunan tragedialarını okurken öğrendimiz bir terimdi “Deus ex machina”. Bu kalıp olayların karmakarışık bir hale geldiğinde bir anda çözülüvermesi için kullanılır. Genelde beklenmedik ve ani çözülmeler için. Örneğin kahramanın bir anda uykudan uyanması veya gökten inen bir meleğin zorlukları kaldırması gibi. Deus ex machina kalıbı için eksisozluk.com da bile 12 sayfa açıklama var. Merak edenlerin okumasını tavsiye ederim. Aralarında faydalı açıklamalar var.
Benim eklemek istediğim ise, hem Latince gramer bilgilerimi tazelemek, hem de köken ve Latince ilgisini çekenler için. Latince sondan eklemeli bir dildir. Yani bizim dilimiz Türkçe’de olduğu gibi isimler çekilir. İsmin halleri vardır ve bunlara “Casi” adı verilir. Örneğin ismin yalın haline nominativo denir. Deus kelime yalın haldedir ve tanrı anlamına gelir. Ex dolaylı tümleç yapmaya yarayan bir ön ektir. Yukarıdan gelen şeyler için kullanılır. -Den halini belirtmek için ve bu nesne yukarıdan yani havadan geliyorsa başına “ex” konur ve yanına ismin ablativo hali eklenir. Machina kelimesi de ablativo haldedir. Yani “ex machina” nın birebir tercümesi “makinadan” dır. Ve bu makina yukardan gelmelidir. Yani Deus ex machina, makinadan gelen tanrı anlamına gelir.
Eski Yunan trajedyalarında olaylar karıştığında, yukardan bir makina ile tanrı sahneye indirilir ve olayları çözermiş. İşte “Deus ex machina” nın anlamı budur. Fakat günümüzde bu kavram tiyatro dışına da çıkmış, herhangi bir karmaşık olayın birden çözülüvermesinde kullanılmaya başlanmıştır.
Sıkı bir polisiye sever olarak “Deus ex machina” durumu ile olayların çözülmesini hiç sevmem. Kahraman rüya görüyormuş, uyanıvermiş. Ya da psikolojik sorunu varmış halüsinasyon görmüş. Yazarın kolaya kaçması diye düşünürüm, beni tatmin etmez.
Bu akşamlık bu kadar, umarım yazım hoşunuza gitmiştir.
Vera Eğitim, Tuğçe Özgen, Aralık 2018
